In een Lochemse kerk; over de rugzak van pelgrims en die eerste pelgrim

In één van de eerste blogs tijdens mijn camino deze zomer, schreef ik over mijn 'project' voor dit jaar: aan pelgrims vragen wat het meest betekenisvolle voorwerp in hun rugzak is. Dit met het oog op de kerkdienst van vandaag waarin ik voorging. Ik wil mijn overdenking uit de dienst graag met jullie delen. In de dienst werd het (begin van het) verhaal van Abraham gelezen (Genesis 11:31 - 12:4). En in de evangelie-lezing (Mattheus 6:19-33) hoorden we woorden van Jezus over het verzamelen van aardse schatten. En het prachtige: 'waar je schat is, daar zal ook je hart zijn'.

Lieve mensen van de Weg, beste mede-pelgrims,

Ik hoop dat u niet direct in slaap valt, maar dat risico neem ik: doet u even uw ogen dicht en loop in gedachten een stukje met mij mee. Ga met me mee, een paar weken terug in de tijd. De weg waarop we lopen heet de Camino Frances. Die weg begint in Frankrijk aan de voet van de Pyreneeën en eindigt 775 kilometer verderop in Santiago de Compostela, gelegen in het noord-westen van Spanje, niet ver van de Atlantische Oceaan. We lopen vandaag op de Meseta, de Spaanse hoogvlakte, ergens tussen Burgos en Léon. De term hoogvlakte mag je letterlijk nemen: we zijn op zo’n 800 meter boven zeeniveau en veel hoogteverschillen zijn er niet. Het is een uur of half 11 in de ochtend, de zon staat stralend aan de hemel. De thermometer tikt de 25 graden al aan en zal later vandaag op 36 graden blijven steken. Gelukkig waait het een beetje, zodat de warmte niet onaangenaam is. Zoals altijd lopen er pelgrims over de stoffige wegen. En, hier eindigt helaas het sprookjesachtige deel, de ogen mogen weer open, ze dragen allemaal hun eigen rugzak.

Probeer u eens voor de geest te halen wat u allemaal in en aan uw rugzak zou dragen: Kleding voor overdag en in de nacht, een slaap- of lakenzak, toiletspullen, bestek, wat ehbo-achtige dingen, iets om uw hoofd en huid te beschermen tegen de zon. Waarschijnlijk is er een telefoon mee en natuurlijk wat geld en de nodige pasjes. Misschien een reisgids of een e-reader. Een noodvoorraadje eten en, vanzelfsprekend, een passende hoeveelheid water. Bedenk wel dat u het allemaal zelf moet dragen! Dus alles wat u thuislaat, is mooi meegenomen. Terwijl u zich letterlijk in het zweet loopt, kom ik even naast u lopen en stel de vraag: ‘welk voorwerp in uw rugzak heeft het meeste betekenis voor u?’ Wat moet er persé mee als u op reis gaat?   

Die vraag zal ook de eerste pelgrim in de Bijbel zich gesteld hebben. Opeens is hij daar in het boek Genesis… Abraham. Als je de voorgaande verhalen in dat boek las, dan is het moeilijk om optimistisch te zijn over deze mens:

• Het boek begint met Adam, die geen persoonlijke verantwoordelijkheid wil nemen: ‘het is niet mijn schuld, zij heeft het gedaan’.
• Daarna het verhaal van Kaïn en Abel, waarin Kaïn zijn morele verantwoordelijkheid ontkent: ‘ben ik mijn broeders hoeder?’.
• Dan verschijnt Noach op het toneel. Als puntje bij paaltje komt, neemt hij geen verantwoordelijkheid voor het collectief. Hij volgt precies de bevelen die hij krijgt en redt daarmee zichzelf en zijn gezin. Maar hij steekt geen vinger uit voor mensen buiten zijn eigen kring.
• En als laatste: de torenbouwers van Babel. Ze wilden een toren bouwen om een plek in de hemel te bemachtigen. Omdat ze vergaten dat mensen zoals Abraham, u en ik een taak hier op aarde hebben. Ze wilden voorkomen dat ze verstrooid zouden raken over de hele aarde. Maar aan het einde van het verhaal is dat precies wat er wel gebeurt.

En dan is daar Abraham. Met hem wordt het een heel ander verhaal. De Eeuwige zegt tegen hem: ‘trek weg uit je land, verlaat je familie, verlaat ook je naaste verwanten, en ga naar het land dat Ik je zal wijzen’. God vertelt hem niets over het einddoel, de lengte van de reis, of het wel de moeite waard is. Hij doet Abraham wel een belofte: ‘ik zal je zegenen en jij zult voor anderen tot zegen zijn’. Die belofte wordt, in steeds krachtiger woorden, 5 keer herhaald. Dat betekent dat het menens is, dat het serieus ergens over gaat.

Maar het begint dus met die opdracht om op weg te gaan. En vaak wordt er dan bij gezegd dat hij alles moest achterlaten. Maar in de tekst lezen we dat hij zijn vrouw, zijn neef, al zijn bezittingen en al zijn slaven en slavinnen meeneemt. Wat hij achter moet laten (zijn land, zijn familie en zijn naaste verwanten) is blijkbaar van een andere orde dan ‘bezittingen’.

Over bezittingen is Jezus in het evangelie dat we lazen heel duidelijk: maak je geen zorgen over wat je zult eten of drinken of welke kleren je aantrekt. Waar je schat is, daar zal je hart zijn. Zorg er dus voor dat je hart op de goede plek is. Zoek het Koninkrijk van God en Zijn gerechtigheid. Verzamel geen aardse schatten.

Nou, daar staan we dan… met onze rugzakken vol kleding, voedsel en drinken. Blijkbaar is de inhoud van die rugzak niet zo belangrijk. En daar gaat Abraham… met al zijn bezittingen. Blijkbaar doen ze niets af aan zijn ware bestemming.

Onder pelgrims op de Camino gaat het gezegde: ‘de echte camino begint pas als je weer thuis bent’. Want als je op de Camino loopt, is het soms net alsof je in een andere wereld bent. Mensen waarderen elkaar, steunen elkaar, zien elkaar, dragen -soms letterlijk- elkaars lasten, delen wat ze hebben en nemen aan wat aangeboden wordt. Een Amerikaanse mede-pelgrim vatte het dit jaar heel treffend samen, toen ze tegen me zei: ‘eigenlijk leren we hier wat het is om weer gewoon mens te zijn’.

Maar dan kom je weer thuis; de wereld van haast en deadlines, de wereld van agenda’s, verplichtingen, zelfstandigheid en verantwoordelijkheden. Hoe kun je in die wereld dat Koninkrijk van God en die gerechtigheid zoeken? Welke camino, welke weg hebben we dan af te leggen?

Die vraag naar het meest betekenisvolle item in de rugzak stelde ik aan verschillende pelgrims. Zowel mannen als vrouwen, mensen van begin 20 tot in de 70, afkomstig van verschillende continenten. Mensen die al zo’n drie maanden onderweg waren en mensen die nog maar net gestart waren. Ondanks al die verschillen zaten er grote overeenkomsten in hun antwoorden. Geen enkele pelgrim begon over die comfortabele rugzak, de modieuze uv-straling-werende en sneldrogende wandelkleding of de creditcard met een flinke bestedingslimiet. Waar ze wel over begonnen:

• Mijn opblaasbaar kussen; het zorgt ervoor dat ik overal kan gaan liggen en slapen.
• Mijn hoedje; het houdt mijn hoofd warm in de ochtend en beschut me tegen de zon als die fel schijnt.
• Een foto van onze hond; die herinnert me aan thuis, de geweldige mensen die daar op me wachten.
• Mijn dagboek; het gaat me helpen om al het moois te onthouden wat ik onderweg ervaar.

Voor mij persoonlijk zijn het mijn slippers. Wanneer ik onderweg een wat langere rust neem, trek ik mijn wandelschoenen en mijn sokken uit. Dan zorgen mijn slippers ervoor dat mijn voetzolen beschermd zijn. En als ik later op de dag op de plaats van bestemming ben aangekomen, dan symboliseren ze mijn dankbaarheid (en soms opluchting) dat het lopen gedaan is.

De voorwerpen die als meest betekenisvol werden genoemd, vertegenwoordigen geen grote waarde in geld. Maar ze zijn tegelijkertijd onbetaalbaar. Dat is wat wij pelgrims mogen leren: het onderscheid tussen bezit en ballast, tussen aardse schatten en schatten die aan je hart raken.

Om zijn weg te gaan, moest Abraham zijn land verlaten, zijn familie verlaten, zijn verwanten verlaten. Wat betekent dat eigenlijk?

• Zijn land, ons land… dat is de cultuur, de sociale structuren waarin we leven. Het is de plaats waar we ons thuis voelen.
• Zijn familie, onze familie, … dat zijn de omstandigheden waarin we geboren zijn, het DNA wat we van onze voorouders meekregen. Het is de bedding waarin we ons thuis voelen.
• Zijn verwanten, onze verwanten… dat is ons vaderlijk en moederlijk thuis, de plek waar onze wieg stond. Het is de plek waar we ons vanaf het eerste moment van ons bestaan thuis voelen.

Alles bij elkaar zijn dat ook de invloeden, de omstandigheden, van buitenaf waarop je als mens geen invloed hebt. Het zijn de omstandigheden die onze rugzak soms zwaar maken, die ons beknellen en begrenzen op onze weg. Wanneer je die omstandigheden uit je rugzak haalt, als je wegtrekt van die invloeden van buitenaf, dan brengt de weg je naar… jezelf. Het ‘trek weg’ dat Abraham te horen kreeg, betekent ook: stijg uit boven de omstandigheden waar je geen invloed op hebt. Maak de reis naar binnen, naar jezelf. Naar je hart… want daar liggen je schatten.

Abraham laat op zijn weg zien dat hij uitgestegen is boven zijn omstandigheden:

• Anders dan Adam aanvaardt hij persoonlijke verantwoordelijkheid en geeft hij gehoor aan de oproep op weg te gaan.
• Anders dan Kaïn neemt hij morele verantwoordelijkheid en redt hij zijn neef Lot (niet eens zijn broer, maar de zoon van zijn broer) uit de oorlog;
• In tegenstelling tot Noach neemt hij collectieve verantwoordelijkheid. Hij heeft oog voor de inwoners van Sodom. Hij bidt voor hun behoud en gaat voor hen zelfs de discussie met de Eeuwige aan.
• Anders dan de bouwers van Babel aanvaardt hij dat het zijn taak is om hier op aarde invulling te geven aan de bedoelingen van de hemel.

Abraham volgt zijn hart en bouwt daardoor mee aan het Koninkrijk van God en de gerechtigheid die daarbij hoort.

Zoals wij hier bij elkaar zijn, worden ook wij opgeroepen, uitgedaagd, die reis naar binnen te maken. Niet om een kopie van Abraham te worden. Maar om meer onszelf te worden. De belofte van de Eeuwige is er ook voor ons: word meer jezelf, dan zal Ik je zegenen en zul jij anderen tot zegen zijn.

Laat achter je wat je voorspelbaar, onvrij en begrensd maakt. Je rugzak zal een stuk lichter worden. In je hart zul je betekenisvolle schatten vinden. Daarmee breng jij het Koninkrijk van God dichterbij (waarin het draait om gerechtigheid), op de plek die jou gegeven is.